اَبَر رویداد اربعین ؛ جلوه ای از گردشگری دینی | اینجا کل فرایند سفر جاذبه است

اَبَر رویداد اربعین ؛در این شکل خاص از گردشگری (پیاده‌رَوی اربعین) بر خلاف شکل‌های دیگر که هدف و جاذبه اصلی خود مقصد است کل فرایند سفر جاذبه است.

مهدیه بُد*

محورگردشگری دینی گرایش به امر متعالی و تقدیس نمادهای دینی است و غالباً با بازدید و یا مشارکت در شعائر دینی، گردهمایی‌های دینی و برنامه های آیینی خاص توسط زائران و گردشگران همراه است و در قالب تجمع گرداگرد مکان مقدس سامان می‌یابد.

گردشگري دینی را مي‌توان گونه‌اي از گردشگري دانست كه شركت‌كنندگان در آن منحصراً انگيزه‌هاي مذهبي دارند و يا دارای تركيبی از انگیزه‌ دینی با دیگر انگيزه‌ها هستند و با این هدف از مكان‌هاي مقدس نظير كليساها، مسجدها، مقبره‌ها و مانند آنها بازديد مي‌كنند.

در این گونه ازگردشگري علاوه ‌بر انجام اعمالی چون بازدید و زیارت اماکن مقدس و سایر مناسک به اعمال موجود در نظام‌نامه‌ هنجارین مکان مقدس پرداخته می‌شود.

حضور دركنفرانس‌های دینی و سایر رويدادهاي فرهنگي- دینی مختلف از جمله محصولاتي همچون هنر، فرهنگ، سنت و معماري دینی نيز مدنظر گردشگران قرار مي‌گيرد.

از این رو ترسیم مرز مشخص میان «گردشگری دینی» و «زیارت» برای صاحب‌نظران محل کلام بوده و مطالعات زيادي صورت گرفته تا گردشگري مذهبي و زيارت را با هم مقايسه كنند.

زيارت مراجعت به مكاني با اهميت ديني است به‌ منظور انجام مراسم و آداب و رسوم دینی و يا برآوردن يك نياز روحی مبتنی بر معنویت یا ایمان دینی و سفری که با آداب مذهبي مشخص مي‌شود.

کنش‌های دین‌مدارانه‌ گردشگران هم به زائران و هم به گردشگران شباهت دارد. مي‌توان گفت هدف زائر از مسافرت فقط انجام امور دینی است؛ ولي گردشگر مذهبي ضمن انجام زيارت و شركت در مراسم دینی، از مكان‌هاي ديگر اعم از مقدس و دنیوی نيز ديدن مي‌كند. لذا گردشگری دینی را می‌توان گونه‌ای سفر قلمداد کرد که در حد فاصل بین زیارت از یک سو و گردشگری از سوی دیگر قرار دارد.

در برخی از رویدادهای دینی مربوط به ادیان مختلف، گردشگرانی از فرهنگ‌ها و ملل گوناگون و عموماً با اهداف دین‌مدارانه به‌صورت دسته‌ها و گروه‌های زائران در زمان و مکانی عموماً مقدس اجتماع می‌یابند.

چنین تکثر فرهنگی‌ یی را در میان شرکت‌کنندگان در مراسم اربعین در سال‌های اخیر نیز می‌توان دید. افزایش چشم‌گیر شمار زائرانی که در مراسم اربعین شرکت می‌کنند، پدیده‌ای است که به تاز‌گی ظهور یافته است، کما این که جمعیت حاضر در مراسم سال‌های قبل‌تر چه از حیث کثرت و چه از لحاظ تنوع با سال‌های اخیر قابل مقایسه نیست.

گسترش چندجانبه‌ این مراسم و بدل‌شدن آن به یک اَبَرویداد دینی موجبات شکل‌گیری و گسترش ساختارهایی را فراهم آورد که هر یک در حوزه‌ خاصی به ایفای نقش پرداختند و طولی نکشید که نهادها و ساختارهای مختلفی راه خود را به درون این رویداد گشودند.

رویدادها اساساً ساختاری اجتماعی دارند و در بستر فرهنگ‌های بین المللی، ملّی، ناحیه‌ای، سازمانی و حتی قبیله‌ای اتفاق می‌افتند. بسیاری از این رویدادها وابسته به مراسم، جشن‌ها و نمادهایی هستند که معانی فرهنگی بسیار عمیقی دارند و رویداد اربعین نیز از این قاعده مستثنی نیست.

رویدادها در توانایی خود برای تبدیل فضاها به مناطق شهودی (قابل درک) منحصر به فرد هستند؛ همراه با اینکه آنها هنجارها و ارزش‌ها و قوانین و مقررات منحصر به فرد خود را دارند. هر رویداد با مجموعه‌ای از انتظارات تعریف شده با تعاملات نمادین مخاطبان خود به وجود می‌آید .

به لحاظ وسعت و مقياس برگزاري رويداد اربعين را مي‌توان در زمره ابر رويدادها به شمار آورد. در واقع در مباحث گردشگري واژه ابر رويداد کلمه ‌اي است که به بزرگ‌ترين رويدادهايي اطلاق مي‌شود که بازارهاي بزرگ بين ‌المللي را هدف مي‌ گيرد.

در واقع رويداد اربعين نيز رويداد صلح طلبانه‌ اي است که اثرات عظيم اقتصادي، سياسي، اجتماعي،…. را در پي دارد. چه در سطح ملي چه منطقه ‌اي و چه در سطح فرا ملي. هم چنين نکته قابل توجه اين است که ما مي ‌توانيم داوطلبانه بودن را در رويدادهاي فرهنگي و مذهبي به عنوان نوعي مشارکت اجتماعي خود به خودي در نظر بگيريم که روابط گسترده‌ اي براي مديريت مقصد دارد.

یکی دیگر از مواردی که در رویداد اربعین قابل توجه است این است که در این شکل خاص از گردشگری- بر خلاف سایر اشکال که هدف و جاذبه اصلی و نهایی خود مقصد است،- جاذبه گردشگری کل فرآیند سفر و رسیدن به مقصد است و در واقع خود شکل سفر کردن تبدیل به جاذبه‌ ای می ‌شود که افراد را برای این تجمع عظیم بر می ‌انگیزاند.

نکته قابل توجه دیگر این است که بر خلاف سایر ابر رویداد‌ هایی که در جهان برگزار می‌شوند در ابر رویداد پیاده‌ روی اربعین نه تنها آسیب‌های فرهنگی و اخلاقی به حداقل ممکن می‌رسند بلکه این رویداد بستری برای رشد اخلاقیات روحیه جمعی و تقارب فرهنگی فراهم می‌ آورد و در طول مدت این گردهمایی بزرگ افراد مختلف طیفی از مشترکات اعتقادی و فرهنگی را در قالبی همگن به نمایش می‌ گذارند و نهایتاً به بلوغ فکری و رشد معنوی می‌ رسند.

از نکات برجسته این همایش عظیم که مغایر با سایر رویدادهای جهانی است باور مذهبی قوی بین افراد شرکت‌ کننده و دست‌اندرکاران است. باوری چنان محکم که تهدیدات برخی جریان ها نه نتها از تقاضا برای این سفر نکاسته بلکه هر ساله بر شمار متقاضیان لفزوده می شود و این در حالی است که از ترس از تامین امنیت به عنوان یکی از عوامل موثر در کاهش تقاضای گردشگری یاد می شود.

در ادبیات گردشگری همچنین گفته می شود کمبود امکانات و زیرساخت های مناسب موجب کاهش تقاضای گردشگر برای مقصد است در صورتی که در این پدیده گردشگری نحوه اسکان و امکانات رفاهی از اولویت های قابل توجه گردشگران نیست.

پرداختن به رویداد دینی اربعین در چنین مقیاسی چه از نظر کثرت و چه از لحاظ تبعات و پیامدهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و استراتژیک لازم و ضرورت دارد و برای واکاوی و تحلیل این پدیده، مطالعه علمی و سیستماتیک آن ضروری است تا در خلال آن بتوان انگیزه‌های لازم برای این حرکت را مشخص کرد و در ادامه چگونگی فرآیند سفر را توضیح داد و نهایتا خروجی‌های این سفر را آشکار کرد.

چنین می‌نماید که برای شناخت ابعاد مختلف این پدیده‌ ناگزیر از مراجعه به کنش‌گرانی هستیم که به نحوی با این رویداد درگیری داشته‌اند.

بدیهی است بی توجهی به رویدادی دراین ابعاد تبعات خوبی نخواهد داشت و بیم آن می رود به مرور این پدیده را دچار انحراف کند. از این رو بایسته است ازدید علمی به این رویداد نگریسته شود وتبعات منفی و آسیب شناسی این پدیده کاملا مورد توجه قرار گیرد.

*دکتری گردشگری دینی – دانشگاه علم و فرهنگ