خاتون چهارشنبه یادآور شجاعت ایرانیان

این‌بار در موزه عروسک و فرهنگ ایران، عروسکی با عنوان «چهارشنبه خاتون» رونمایی شد که از روی افسانه‌ها و قصه‌های آیین ایرانی ساخته شده است. آیینی که به عبارتی، شجاعت بیان آرزوها در فرهنگ ایرانی را روایت می‌کند.

به گزارش ایسنا، مسعود ناصری- موزه‌دار- در مراسم رونمایی از عروسک «خاتون چهارشنبه» که عصر جمعه، 11 اسفند در موزه عروسک و فرهنگ ایران برگزار شد، درباره آیین چهارشنبه خاتون بیان کرد: زمانی که از چهارشنبه‌سوری صحبت می‌شود، فکر می‌کنیم به آتش برمی‌گردد در حالی‌که آب، نقش پررنگی در آیین‌های ما دارد و متصل‌کننده بسیاری از مسائل است. برای مثال در آذربایجان آب را به نیت از قطع کدورت‌ها و بدی‌های سال کهنه با قیچی می‌بریدند.
او درباره این‌که چه شباهتی بین مراسم چهارشنبه خاتون در شهرهای مختلف وجود دارد، افزود: «جشن دیوالی» در هندوستان به مدت پنج شبانه‌روز انجام می‌شود و در شب سوم فانوس‌های روشن و کوچک را به آب می‌اندازند و خانه‌های‌شان را تمیز می‌کنند تا بانوی برکت «لاکشمی» برکت را به خانه آن‌ها بیاورد. در بسیاری دیگر از مناطق دنیا مثل روسیه افسانه‌ای وجود دارد که مردم برای یک نگهبان مردانه غذا می‌گذارند تا از این طریق برکت را به خانه‌های‌شان بیاورند. به نظر می‌رسد نیاز انسان‌ها به آرزو کردن است تا برکت به خانه‌های‌شان بیاید.
این پژوهشگر با بیان این‌که خودم اهل میناب هستم، گفت: حتی در جنوب ایران و در میناب هم نسخه خاتون چهارشنبه وجود دارد. این آیین به شکل دیگری نیز در کردستان دیده شده است. گفته می‌شود در سیستان نیز زنی به نام “بی‌بی نوروز” وجود دارد و هر بار که باران می‌بارد مردم می‌گویند بی‌بی نوروز خودش را می‌شوید و برکت آورده است.
ناصری اعلام کرد: خاتون چهارشنبه دو رو دارد. یک روی آن ترسناک و روی دیگر مهربان است. این‌که در گیلان وقتی زنی نیمه‌شب بالای چاه می‌رود و با دیدن خاتون چهارشنبه اگر نترسد آرزویش برآورده می‌شود و اگر ترسید سیلی می‌خورد، نشان‌دهنده‌ شجاعت بیان آرزوهاست. موضوعی که امروزه به آن نیاز داریم.
او به آیین خاتون چهارشنبه در آذربایجان اشاره کرد و گفت: در این منطقه خاتون چهارشنبه را با آرد روی دیوار خیس نقاشی می‌کنند. زنی که ملاقه در دست دارد و جلوی آن قابلمه‌ای وجود دارد. همچنین درخت سرو که به معنای درخت زندگی است نیز، در کنار خاتون کشیده می‌شود. در برخی از نقاط هم این نقاشی با ذغال یا خاک سرخ نقاشی می‌شود.

مژده دانش‌پژوه – طراح و یکی از سازندگان عروسک «خاتون چهارشنبه» – در مراسم رونمایی از این عروسک نیز بیان کرد: کلی آداب و رسوم و افسانه در کشور ما وجود دارد که در حال فراموشی هستند و اگر هر کدام از ما قدمی برای این رسوم برداریم، شاید اوضاع تغییر کند و بتوانیم آداب و رسوم یا افسانه بیشتری را حفظ کنیم. مراسم چهارشنبه خاتون نیز در مناطق مختلف ایران انجام می‌شود.
لیلا کفاش‌زاده – مدیر دفتر کودک پژوهش‌گاه میراث فرهنگی- نیز گفت: این آیین که در حافظه‌ها و روستاها پنهان شده بود، بعد از پژوهش‌هایی که برای نوروز انجام شد، به شکل بیرونی نماد پیدا کرده است. تاکنون متوجه شدیم که این مراسم در دو نقطه ایران، گیلان و آذربایجان وجود داشته است.
او ادامه داد: در آذربایجان اسفند را عید می‌نامیدند زیرا معتقد بودند زمین در حال بیدار شدن از خواب زمستانی است و این اتفاق امیدبخشی است. چهارشنبه آخر سال شکل آرزوها را دارد که فرشته برکت به آن پاسخ می‌دهد. در آخرین چهارشنبه سال در گیلان، زنی که گرفتاری دارد نیمه‌شب به سمت یک چاه کهنه می‌رود تا گرفتاری خودش را به زبان بیاورد. خاتون چهارشنبه از چاه بیرون می‌آید. اگر فرد درخواست‌کننده نترسد، خاتون آرزوی او را برآورده می‌کند و اگر بترسد از خاتون سیلی می‌خورد.
این مراسم رونمایی با قصه‌خوانی، نمایش و فروش عروسک «خاتون چهارشنبه» که هنگامه حکیمیان و نرگس تیموری‌فر دیگر سازندگان، آن را با پارچه، حصیر و پاپیه ماشه ساخته‌اند، همراه بود. همچنین فرهاد اصلانی – بازیگر – مهمان ویژه این مراسم بود.